قله دماوند (Damavand) در منطقه کوهستانی البرز مرکزی و در استان مازندران، بخش لاریجان و شهرستان آمل قرار گرفته‌است. دماوند بلندترین قله فلات ایران و خاورمیانه و همچنین بلندترین قله آتشفشانی آسیاست. تاکنون ۷ جانپناه و پناهگاه در دامنه‌های این کوه ساخته شده‌است و ۴ مسیر رایج کوهنوردی برای صعود به آن وجود دارد. قله منفرد دماوند بلندترین کوه در ایران، خاورمیانه و بلندترین قله آتشفشانی آسیاست. این قله از نظر برجستگی نسبت به زمین­های اطراف (prominent) در رتبه ۱۲جهانی قرار دارد و بیستمین قله فهرست کوه­های بالای ۵۰۰۰ متری دنیاست.

ارتفاع

برای دماوند در منابع مختلف اعداد متفاوتی به عنوان ارتفاع گزارش شده‌است که از ۵۵۴۳ متر تا ۶۴۰۰ متر هم مشاهده می‌شود و ارتفاعی که اکثر کوهنوردان به خاطر سپرده‌اند و استفاده می‌کنند ۵۶۷۱ متر است. ولی طبق اندازه‌گیری‌های سازمان نقشه برداری کشور در سال ۱۳۸۵، ارتفاع دقیق قله دماوند ۵۶۰۹ متر است.

قله دماوند به ارتفاع ۵۶۱۰ متری بلند ترین کوه ایران است. دماوند یکی از بند ترین قلل آتشفشانی دنیا می باشد. مردم ما از دیر باز برای دماوند قصه ها و افسانه های زیادی نگاشته اند و از این جهت این کوه در حافظه تاریخی مردم ایران همواره جایگاه ویژه ای داشته است.

جانپناه و پناهگاه

تاکنون ۷ جانپناه و پناهگاه در مسیرهای اصلی صعود دماوند ساخته شده‌است که عبارتند از:

• مسجد صاحب الزمان (گوسفندسرا) که در سال ۱۳۷۱ و در ارتفاع ۳۰۰۰ متری یال جنوبی ساخته شده‌است.
• جانپناه بارگاه سوم (قدیم) که در سال ۱۳۴۶ و در ارتفاع ۴۲۰۰ جبهه جنوبی ساخته شده‌است. این پناهگاه به علت سقوط بهمن در زمستان سال ۱۳۵۱ از بین رفت و پس از یک سال، بنای سنگی جایگزین آن شد. در پیرامون آن مکان‌هایی برای چادر زدن آماده شده‌است.
• پناهگاه بارگاه سوم (جدید) که در سال ۱۳۸۷ و حدود ۵۰ متر بالای جانپناه قدیم (بارگاه سوم) در یال جنوبی ساخته شده‌است. این پناهگاه شامل اتاق های کمک های اولیه، انبار کوله، انبار عمومی، غذاخوری، آشپزخانه، ظرفشویی کوهنوردان، اتاق مدیریت، اتاق خواب عمومی، اتاق خواب اختصاصی و سرویس بهداشتی عمومی است.
• پناهگاه سیمرغ که در سال ۱۳۷۴ و در ارتفاع ۴۲۰۰ متری جبهه غربی ساخته شده‌است.
• جانپناه تخت فریدون که در سال ۱۳۵۵ و در ارتفاع تقریبی ۴۴۰ متری از یال شمال شرقی ساخته شده‌است.
• جانپناه فلزی ۴۰۰۰ که در سال ۱۳۶۰ و در ارتفاع ۴۰۰۰ متری یال شمالی ساخته شده است.
• جانپناه فلزی ۵۰۰۰ که در ارتفاع ۴۷۰۰ متری یال شمالی ساخته شده‌است ولی معروف به جانپناه ۵۰۰۰ است.

به علاوه قرارگاه‌های کوهنوردی پلور در جبهه غربی و رینه در جبهه جنوبی تسهیلاتی مانند وسیله رفت و آمد تا پای صعود، امکان شب‌مانی و راهنمای کوهنوردی ارائه می‌دهد.

مسیرهای صعود

به صورت کلی برای رسیدن به قله دماوند مسیرهای متفاوتی وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به دو دسته صعود از یال و یخچال تقسیم­ بندی کرد. ۱۶ مسیر شناخته شده یال وجود دارد که رایج‌ترین آن‌ها صعود از یال‌های جنوبی، غربی، شمالی و شمال شرقی است.

• مسیر جنوبی؛ رایج‌ترین و پرترددترین مسیر صعود به دماوند مسیر جنوبی است. کوهپیمایی این مسیر از مکانی موسوم به دوراهی آغاز می‌شود که در آن راه خاکی به سمت مسجد از مسیر آسفالت بین پلور و رینه جدا می‌شود. پس از عبور از مسجد و گوسفند سرا به بارگاه سوم می‌رسد و پس از آن با صعود از یال مستقیم جنوبی و عبور از کنار آبشار یخی به تپه گوگردی و در نهایت قله می‌انجامد. پاکوب‌های این مسیر به علت تردد بالا بسیار واضح و همچنین درگیری با سنگ در این مسیر وجود ندارد.
• مسیر غربی؛ مسیر غربی از پارکینگ در ارتفاع حدود ۳۴۰۰ متر آغاز می‌شود و پس از حدود ۳ ساعت کوهپیمایی به پناهگاه سیمرغ می‌رسد و با ادامه مسیر بر روی یال غربی به قله منتهی می‌شود. در پناهگاه سیمرغ آب وجود دارد و شیب انتهای مسیر غربی به نسبت زیاد است.
• مسیر شمالی؛ مسیر شمالی از سنگ بزرگ واقع در جنوب غربی روستای ناندل شروع می‌شود. این مسیر دو جانپناه در ارتفاع‌های ۴۰۰۰ متر معروف به جانپناه۴۰۰۰) ) و ۴۷۰۰ متر (معروف به جانپناه ۵۰۰۰) دارد. ابتدای مسیر دشت ناندل است و مسیر قبل و بعد از جانپناه ۵۰۰۰ با دست به سنگ همراه است. این مسیر به غیر از گوسفند سرای ابتدایی آب آشامیدنی ندارد و در قسمتهای پایانی شیب زیادی دارد که منجر به سنگینی کوله و سختی صعود است.
• مسیر شمال شرقی؛ مسیر شمال شرقی به نسبت مسیرهای دیگر طولانی‌تر است. این مسیر از روستای حاجی دلا در شمال قله آغاز می‌شود و پس از عبور از گوسفند سرا و دشت چمن به تخت فریدون می‌رسد و پس از جانپناه تخت فریدون با تراورس یخچال عروسکا در انتهای مسیر با یال شمالی یکی می‌شود و به قله می‌انجامد. برگشت از مسیر شمال شرقی معمولا به علت وجود شن اسکی بزرگ از سمت روستای گزنه و منطقه استله سر انجام می‌گیرد.

صعود زمستانی و بهترین زمان صعود

بهترین زمان برای صعود به قله دماوند اواخر تیرماه تا اوایل شهریور می‌باشد. صعود زمستانی قله دماوند از شاخص‌ترین صعود‌های زمستانی در ایران محسوب می‌شود و به علت شرایط ویژه آن نیاز به آمادگی جسمانی، تجربه، تجهیزات، برنامه‌ریزی صحیح دارد. (کوه دماوند را بهتر بشناسیم)

تاریخچه صعود

اولین صعود موفقیت‌آمیز اروپاییان به دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تیلر تامسن صورت گرفته‌است. همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ باز می‌گردد که تیم سرهنگ محمدصادق‌خان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعیین نمود.
توضیحات بیشتر

در دامنه‌های کوه دماوند یخچال‌های بسیاری وجود دارد که لیست آن‌ها در اینجا آمده است:

• یخچال سیوله (جبهه شمالی)
• یخچال دوبی سل (جبهه شمالی)
• یخچال عروسکها (جبهه شمالی)
• یخچال دره یخار (شمال شرقی)
• یخچال خورتاب سر
• یخچال شمال غربی
• یخچال غربی

منابع:

داود محمدی فر. اطلس کوه ها و غارهای ایران. تهران: سبزان، ۱۳۹۱٫

داوود محمدی فر. دایره المعارف دماوند کوه بزرگ نماد ایران، میراث کوه نوردی جهان. تهران: سبزان، ۱۳۹۳٫

عباس جعفری. گیتاشناسی ایران جلد اول، کوه ها و کوه نامه ایران. تهران: گیتاشناسی، ۱۳۸۴٫

علی مقیم. کوهنوردی در ایران. تهران: روزنه، ۱۳۸۵٫

فریدون اسماعیل زاده. راهنمای صعود به قله های بلند ایران. الکترونیکی.

کاوه کاشفی. “ارتفاع قله دماوند ۵۶۷۱ متر نیست.” فصل نامه کوه (۱۳۹۳): ۱۷٫

برداشت از: سایت جلودار

تصویر:  دماوند ( از مسیر جنوبی ) – مرداد ۱۳۹۳ – برنامه گروه کوهنوردی سپهر